نام علمي : Rosmarinus officinalis

خانواده Labiatae :

لاتین: Rosmarinus officinalis

فارسی: رزماری، رومارن

عربی: اکلیل الجبل، حصالبان، حصالبان اکسیر

انگلیسی: Rosemary, Common Rosemary, Moorwort, Herb of memory

آلمانی: Echter Rosmarin, Anthoskraut, krankrautblatter, kranzenkrautblatter

فرانسه: Romarin, Rose marine, Herbe aux couronnes, Feuilles de Rosmarin

اين درختچه هميشه سبز بومي اروپاي جنوبي و حوالي مديترانه است داراي فرم متراكم، برگهاي باريك، كبودرنگ و معطر و گلهاي كوچك به رنگ آبي مايل به بنفش است كه از اواسط بهار تا اوايل تابستان و گاهي اوقات در پاييز ظاهر مي‌شوند. حداكثر بلندي و گستردگي آن 5/1 متر است.

برگ و سرشاخه های گلدار گیاه رزماری هنگام شروع باز شدن گل ها و در فصول بهار و تابستان جمع آوری می گردد.

ترکیبات مهم

مهم‌ترین ترکیب این گیاه 5/2-1 درصد اسانس می‌باشد. مواد موجود در اسانس رزماری شامل بورنئول، لیمونن، کامفن، 1و 8 سینئول، کامفر و آلفاپی نن است. ترکیبات اسانس نیز به محل و شرایط کشت ارتباط دارد. ترکیبات دیگر گیاه اسیدهای فنلی از جمله اسید روزماریک، اسید کافئیک و اسید کلروژنیک هستند.

همچنین سالیسیلات به مقدار زیاد، فلاوونوئیدها، ترکیبات تلخ دی ترپنی مانند کارنوزول و ترکیبات تری ترپتی، اجزای تشکیل دهنده دیگر این گیاه هستند.

 مادۀ متشکلۀ اصلی برگ و سرشاخه‌های گیاه رزماری را روغن فرار تشکیل می‌دهد فارماکوپۀ گیاهی بریتانیا میزان روغن فرار رزماری را 1% حجم در وزن ذکر کرده است، ولی میزان روغن فرار این گیاه در نقاط مختلف دنیا بین 5/0 تا 5/2 درصد گزارش شده است.

عمده‌ترین ترکیبات موجود در روغن فرار گیاه را 1و8 ـ سینئول (1,8 - cineol)، بورنئول (Borneol)، کامفر (Campher)، بورنیل استات (Bornyl acetate)، آلفاپی‌نن (α - pinene) و –B پینن تشکیل می‌دهند که بسته به شرایط جغرافیائی محل کشت گیاه، میزان و درصد هریک از این مواد متغیر می‌باشد.

سایر ترکیبات طبیعی موجود در برگ و سرشاخه‌های گلدار رزماری شامل این دسته‌ها می‌شود:

فلاونوئیدها مانند جنکوانین (Genkwanin) و لوتئولین (Luteolin)، اسیدهای فنلی مانند اسید رزمارینیک (Rosmarinic acid)، دی‌ترپن‌ها، تری‌ترپن‌ها، تانن‌ها، مواد تلخ، رزین، ساپونین، پروتئین، چربی، کربوهیدرات، فیبر، برخی املاح و ویتامینها.

پرورش گیاه رزماری در بیشتر نواحی ایران معمول می باشد. پرورش دهندگان عمده گیاه رزماری را در دنیا، کشورهای شمال آفریقا خصوصاً مراکش و تونس و کشورهای جنوب اروپا خصوصاً اسپانیا، فرانسه، ایتالیا، یوگسلاوی و آمریکا تشکیل می دهند.

موارد استعمال:
از رزماری به صورت خوراکی در درمان اضطراب، سردرد، میگرن، فشار خون، نفخ و بی‌اشتهائی و به صورت موضعی بعنوان مسکن موضعی در درمان دردهای عضلانی و بیماریهای روماتیسمی استفاده می‌شود. همچنین بعلت عطر و طعم مناسب در صنایع آرایشی ـ بهداشتی مورد استفاده قرار می‌گیرد (2و9). روغن رزماری یک روغن محرک است و از نظر رایحه و اثر، گرم و نافذ می‌باشد. اثر محرک رزماری روی سیستم اعصاب مرکزی بسیار برجسته است. مصرف رزماری چون موجب سهولت ترشح و دفع صفرا می‌شود از این جهت از آن در بیماریهای یرقان و نارسائی اعمال

کبداستفاده بعمل می‌آورند. مصرف رومارن در موارد ضعف عمومی، خستگی مفرط و بیحالی بیمار در دوران نقاهت مفید تشخیص داده شده است.

از رزماری به صورت خوراکی در درمان اضطراب، سردرد، میگرن، فشار خون، نفخ و بی اشتهایی و به صورت موضعی به عنوان مسکن موضعی در درمان دردهای عضلانی و بیماری های روماتیسمی استفاده می شود. همچنین به علت عطر و طعم مناسب در صنایع آرایشی ـ بهداشتی مورد استفاده قرار می گیرد.

روغن رزماری یک روغن محرک است و از نظر رایحه و اثر، گرم و نافذ می باشد. اثر محرک رزماری روی سیستم اعصاب مرکزی بسیار برجسته است.

مصرف رزماری چون موجب سهولت ترشح و دفع صفرا می شود از این جهت از آن در بیماری های یرقان و نارسایی اعمال کبد استفاده می شود. مصرف رزماری در موارد ضعف عمومی، خستگی مفرط و بی حالی بیمار در دوران نقاهت مفید تشخیص داده شده است.

رزماری گیاهی مدیترانه‌ای است که علاوه بر کاربرد فراوان آن در آشپزی به عنوان یک گیاه شفابخش و درمان کننده انواع بیماری‌ها کاربرد دارد.

گیاه معطر رزماری بعنوان چاشنی در غذاهای مختلف شامل انواع سوپ‌ها، سس‌ها و خورش‌ها استفاده می‌شود.

به گزارش ایسنا به نقل از health diaries، در مورد کاربردهای پزشکی مفید و بیشمار این گیاه که برگ‌هایی سوزنی شکل با گل‌هایی صورتی، آبی یا بنفش رنگ دارد، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

- پیشگیری از سرطان: گروهی از ترکیب‌های موجود در رزماری خاصیت ضد سرطانی دارند که در مطالعات مختلف تاثیر آن روی سرطان‌های پستان، پروستات، پوست و روده بزرگ مشاهده شده است.

- تقویت حافظه: رزماری مدت‌ها است که به دلیل ویژگی‌ تقویت حافظه شناخته شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد این گیاه دارای «اسید کارنوسیک» است که در حفظ سلامت اعصاب و پیشگیری از ابتلا به آلزایمر موثر است. همچنین بوییدن این گیاه در تقویت حافظه نقش دارد.

- تقویت روحیه: محققان معتقدند بوییدن رزماری علاوه بر تقویت حافظه در بهبود خلق و خو د افزایش روحیه مثبت در افراد نیز تاثیرگذار است.

- کمک به درمان میگرن: در طول قرن‌های گذشته رزماری به عنوان درمان طبیعی میگرن شناخته شده است. افراد مبتلا به سردردهای میگرنی می‌توانند مقداری رزماری را در آب بجوشانند سپس با آن بخور دهند.

- تسکین‌ درد: رزماری نه تنها برای درد میگرن موثر است بلکه روغن این گیاه می‌تواند به عنوان درمانی طبیعی برای بهبود دردهای التهابی مفاصل و دردهای عضلانی مورد استفاده قرار گیرد.

- کاهش التهاب: رزماری دارای دو عنصر ضد التهابی یعنی «اسید کارنوسیک» و «کارنوسل» است. این دو عنصر برای COX-2 که آنزیم ایجاد کننده درد و التهاب در بدن است نقش بازدارنده را بازی می‌کنند.

- تقویت سیستم ایمنی: مصرف این گیاه به دلیل دارا بودن خاصیت آنتی‌اکسیدانی بالا و ضد التهابی به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند.

- کمک به هضم غذا: رزماری اغلب برای درمان مشکلات گوارشی همچون بهم خوردگی معده، سوء هاضمه و یبوست و مشکلات گوارشی دیگر مورد استفاده قرار گیرد.

- کمک به رشد مو: گیاه رزماری همچنین موجب تحریک ریشه مو و رشد آن می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد افرادی که دچار ریزش مو هستند، می‌توانند مقداری افشرده این گیاه را روی پوست سر بمالند و سپس سرشان را ماساژ دهند.

- کمک به گردش خون: مصرف روغن گیاه رزماری به عنوان درمانی طبیعی برای افرادی که گردش خون ضعیف دارند، توصیه می‌شود هرچند تاکنون هیچ مطالعه‌ علمی برای تایید این تاثیر رزماری انجام نشده است.

- بهبود بوی دهان: گیاه رزماری شست‌وشو دهنده طبیعی دهان محسوب می‌شود. برای استفاده از این خاصیت رزماری، مقداری از آن را داخل آب گرم خیس کنید و پس از صاف کردن آن، مایع را داخل دهان شست‌وشو دهید.

مصارف داخلی* مقوی معده، محرک هضم و ترشح معدی و صفراآور است.

* چندین مطالعه، خواص ضد اکسیدان آن را اثبات کرده است؛ به طوری که این خاصیت رزماری از چایی سبزکمتر و از ویتامین E بیشتر است.

* تحقیقات دیگری خواص ضد اسپاسم ماهیچه‌های صاف و قلب، کاهش استرس، تسکین سردرد، تسکین آسم و درمان برونشیت آن را تائید کرده است.

* تحقیقات متعددی خاصیت ضدسرطان آن را اثبات کرده و اسید کارنوزیک موجود در آن دارای خاصیت قوی ضد ایدز (HIV) است.

* اسانس رزماری که اصلی‌ترین ترکیب آن است دارای خاصیت ضد میکروب، ضد ویروس و ضد قارچ می‌باشد.

* افزودن چند برگ رزماری به غذاهای گوشتی، هضم غذا را سرعت می بخشد.

* یکی از مصارف عمده رزماری به عنوان نگه دارنده و ضد اکسیدان، در لیکورها و صنایع گوشت و چربی می‌باشد.

* محققان دریافتند، این گیاه هورمون های استروژن را که باعث بروز سرطان سینه می شود غیرفعال می سازد.

* عصاره این گیاه، با محافظت از مواد تشکیل دهنده سلول های پوست از آسیب های پوستی مربوط به سن مانند چین و چروک پیش گیری می کند.

* مصرف منظم عصاره رزماری، عملکرد کلیه را بهبود می بخشد، جریان ادرار را افزایش می دهد و ماده معدنی لازم مانند سدیم و پتاسیم را حفظ می کند.

* از آن جا که این گیاه خاصیت ضدباکتریایی دارد، پارچه آغشته به چای این گیاه را به زیر بغل بمالید تا بوی نامطبوع از بین برود.

* برای به هوش آوردن فرد، پارچه آغشته به چند قطره روغن رزماری را جلوی بینی فرد قرار دهید.

* رزماری گردش خون به سر و مغز را افزایش می دهد.

* این گیاه سیستم دفاعی بدن را تقویت می کند و ورم را کاهش می دهد.

* روغن رزماری خاصیت ضدعفونی کننده دارد و به عنوان دهان شو برای رفع بوی نامطبوع دهان به کار برده می شود.

* ماساژ دادن منظم پوست با این روغن پوست را تقویت می کند و خشکی پوست را نیز از بین می برد.

مصارف موضعی

در پماد و لوسیون ها به عنوان ضد درد، مسکن روماتیسم مفاصل، و تسکین درد ماهیچه‌ها مصرف می‌شود.

هم چنین محلول‌های آن به صورت حمام جهت تحریک گردش خون موضعی موثر است.

در طب عوام از محلول‌ها با اشکال موضعی آن جهت اگزما و زخم‌ها نیز استفاده می‌شود. رزماری دارای خاصیت حشره کش است.

طریقه و مقدار مصرف

تهیه چای: به 5- 2 گرم از خرد شده گیاه (برگ و سرشاخه های گل دار) یک لیوان آب جوش اضافه کرده و پس از 15 دقیقه صاف کرده و میل شود.

تهیه محلول حمام: به 50 گرم از خرد شده گیاه (برگ و سرشاخه های گل‌دار) یک لیتر آب اضافه کرده و به مدت 10- 5 دقیقه می‌جوشانیم.

سپس مدت 30- 15 دقیقه به حال خود می‌گذاریم. آن گاه محلول را صاف نموده و آن را به آب وان حمام اضافه می‌کنیم.

هم چنین می‌توان محلول صاف شده را به بدن مالید و یا جهت تقویت موی سر روی سر ریخته و با انگشتان چند دقیقه‌ای پوست سر را ماساژ داد.

در این عمل اسانس‌های موجود در محلول باعث تحریک گردش خون پوست شده و به علت خون رسانی بهتر به سلول‌ها در جلوگیری از ریزش مو تا حدی موثر است.

 

داروهای گیاهی

داروهای گیاهی تهیه شده از رزماری دو دسته هستند. در یک دسته از اسانس رزماری استفاده شده که شامل پماد، لوسیون، کرم و روغن‌های حمام و ماساژ و غیره هستند. در دسته دیگر از عصاره هیدروالکلی آن به صورت محلول‌های خوراکی به عنوان  ضد نفخ و مقوی معده استفاده می‌شوند.

عوارض جانبی:
 مصرف داروئی موضعی گیاه و یا کاربرد فرآورده‌های آرایشی ـ بهداشتی حاوی رزماری در برخی از افراد حساس، گهگاه ایجاد قرمزی پوست، درماتیت، حساسیت پوستی و حساسیت به نور ایجاد می‌کند.

موارد احتیاط: رزماری در دوران بارداری، شیردهی و در بیماران صرعی و فشار خون بالا بهتر است بکار نرود. روغن رزماری دارای 20ـ10 درصد کافور می‌باشد که اگر به مقدار زیاد مصرف شود می‌تواند موجب تشنجات صرع‌مانند شود.

موارد استعمال در پزشکی گذشته: در طب گذشته از رزماری به صورت خوراکی بعنوان مدر و ضدنفخ و به صورت موضعی بعنوان ضد التهاب و ضد درد استفاده می‌کرده‌اند.

طی صدها سال از رزماری در مراقبت از پوست و مو استفاده شده و یکی از اجزاء ادکلن real و جزء اصلی آب تقطیری تهیه‌شده از الکل رقیق و گلهای رزماری است که نوعی مخلوط قابض گیاهی در حامل سرکۀ سیب می‌باشد و به پاکسازی، تقویت و سم‌زدائی پوست بویژه پوست‌های چرب و مستعد آکنه کمک نموده و به داشتن اثرات فوق‌العاده در ایجاد جوانی مشهور است. رزماری برای آبکشی موهای تیره و مالش‌دادن پوست سر مورد استفاده قرار می‌گیرد که برای تأمین سلامت موها و جلوگیری از ریزش بیش از حد آنها بویژه متعاقب بیماریها واقعاً ارزشمند است. رزماری به برگرداندن رنگ به موهای خاکستری و حتی درمان طاسی مشهور است.

آثار فارماکولوژیکی: آثار ضد میکروبی گیاه و روغن فرار رزماری و تعدادی از مواد مؤثره این گیاه علیه میکروبهای زیر تأیید گردیده است.

استافیلوکوکوس اورئوس، استافیلوکوکوس آلبوس، ویبریوکلرا، اشرشیاکلی، لاکتوباسیلوس برویس، پسودوموناس فلورسنس، رودوتورولا گلوتینیس، کورینه باکتریا.

آثار آنتی‌اکسیدانی فراکسیون‌های مختلفی از گیاه رزماری نیز در شرایط برون‌تنی و درون‌تنی بررسی و تأیید شده است. در برخی از این موارد، آثار فوق با آثار آنتی‌اکسیدان‌های شناخته شده‌ای نظیر (Botylated Hydroxyanisole) BHA و (Botylated Hydroxytoluene) BHT برابری می‌نماید.

روغن فرار رزماری اثر مشخصی بر روی عضلۀ صاف ایلئوم خوکچه هندی دارد که این اثر مربوط به بورنئول موجود در روغن فرار بوده که در شرایط آزمایشگاهی بعنوان یک آنتاگونیست استیل‌کولین عمل می‌نماید. همچنین در مطالعۀ دیگری اثر شل‌کنندگی روغن فرار رزماری بر روی اسفنکتر اودی (oddis sphincter) خوکچۀ هندی که قبلاً با مورفین منقبض شده بخوبی مشهود بوده است (13و11). آثار ضد التهاب، ضد کمپلمانی، آنتی‌اکسیدانی و آنتی‌گونادوتروپیک اسید رزمارینیک که یکی از مواد متشکلۀ اصلی گیاه رزماری می‌باشد نیز به اثبات رسیده است.

بر اثر مصرف خوراکی و یا استنشاق روغن فرار گیاه رزماری در موش، تحریک فعالیت لکوموتور دیده شده است که این اثر را به 1و8 ـ سینئول مربوط می‌دانند. اثر مهارکنندگی عصارۀ گیاه رزماری علیه فعالیت آنزیم اوره‌ آز و اثر فلاونوئید دیوسمین موجود در رزماری در کاهش شکنندگی مویرگی از سایر خصوصیات مهم فارماکولوژیک گیاه محسوب می‌شوند.

رزماری در دوران بارداری، شیردهی و در بیماران صرعی و فشار خون بالا بهتر است به کار نرود. روغن رزماری دارای ۲۰ـ۱۰ درصد کافور است که اگر به مقدار زیاد مصرف شود می تواند موجب تشنجات صرع مانند شود.

موارد استعمال در پزشکی گذشته: در طب گذشته از رزماری به صورت خوراکی به عنوان مدر و ضد نفخ و به صورت موضعی به عنوان ضد التهاب و ضد درد استفاده می کرده اند.

طی صدها سال از رزماری در مراقبت از پوست و مو استفاده شده و یکی از اجزای ادکلن real و جزو اصلی آب تقطیری تهیه شده از الکل رقیق و گل های رزماری است که نوعی مخلوط قابض گیاهی در حامل سرکه سیب می باشد و به پاکسازی، تقویت و سم زدایی پوست به ویژه پوست های چرب و مستعد آکنه کمک نموده و به داشتن اثرات فوق العاده در ایجاد جوانی مشهور است.

رزماری برای آبکشی موهای تیره و مالش دادن پوست سر مورد استفاده قرار می گیرد که برای تأمین سلامت موها و جلوگیری از ریزش بیش از حد آنها به ویژه متعاقب بیماری ها واقعاً ارزشمند است. رزماری به برگرداندن رنگ به موهای خاکستری و حتی درمان طاسی مشهور است.

نکات قابل توجه

1- گیاه اکلیل کوهی بر اثر ماندن و کهنه شدن اسانس خود را از دست می‌دهد و آثار آن کم می‌شود، لذا بهتر است از گیاهان خشک‌تر استفاده نمود. در این صورت هر چه بوی آن قوی‌تر باشد بهتر است.

2- برای خشک کردن گیاه باید آن را در سایه خشک نمود تا از هدر رفتن اسانس آن در گرما جلوگیری شود.

3- برای نگه داری گیاه بهتر است در ظروف فلزی و یا شیشه‌ای قرار گیرد.

4- در تحقیقاتی که در سال 1380 توسط صالحی سورمقی و همکاران در دانشکده داروسازی تهران بر روی اسانس اکلیل کوهی ناحیه تهران صورت گرفت مشخص شد که ترکیبات اصلی آن شامل Verbenone به میزان 24 درصد، a-pinene به میزان 5/18 درصد، Cineol و 1 به میزان 5/11 درصد، Camphor به میزان 3 درصد، Borneol به میزان 7 درصد و Terpineol  a-به میزان 4 درصد می‌باشند.

5- در تحقیقات مذکور مشخص شد که اسانس گیاه ایران در مقایسه با انواع ترکیه، کوبا، اسپانیا، و ایتالیا و الجزایر از کیفیت خوبی برخوردار است. در این مقایسه مشخص شد که اسانس کوبا و اسپانیا با هم شباهت دارند. هم چنین دو اسانس ترکیه و الجزایر به هم شبیه بودند و اسانس گیاه ایران با چهار کشور مذکور تفاوت چشم گیری داشت که می‌تواند مربوط به شرایط آب و هوایی و جغرافیایی خاص ایران باشد.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: